Door de jaren heen filmde de kunstenaar Francis Alÿs spelende kinderen[1]. Of het nu op een stadsplein in Kathmandu was, midden in een Syrisch vluchtelingenkamp, op het Venezolaanse platteland of aan de kust in België: overal trof hij ze aan, volledig opgaand in hun spel. Met simpele voorwerpen zoals steentjes, wielen, stoelen of spiegels, bouwen ze midden in de oorlog, tussen de ruïnes of op het strand aan hun eigen universum.
Wat mooi is aan de serie van Alÿs is dat het zo gefilmd is dat het spel van de kinderen een geïsoleerde werkelijkheid lijkt, terwijl op de achtergrond subtiel iets doordringt van de wereld van de volwassenen. Er wordt druk gehandeld, gepraat en zo nu en dan loopt een kip of geit door het beeld – kortom de ouders zijn bezig met wat moet gebeuren terwijl de kinderen meesters lijken in tijdverdrijf. Ze ontdoen krekels van hun staart, zodat die langzaam naar beneden dwarrelen als je ze omhoog gooit, vangen steentjes op met de bovenkant van hun hand – steeds meer – en houden met een stok een fietsband rollende zonder dat hij omvalt. Een jongen, in de film Caracoles, beeldt wel heel mooi Sisyphus uit, als de plastic fles die hij net minuten lang bergopwaarts heeft geschopt weer naar beneden rolt.
In Reel Unreel komt de relatie tussen het spel van de kinderen en de sociaal-politieke context subtiel naar voren[2]. De film speelt zich af in Kabul in 2011 en opent op een hoogte tegen een verbluffend uitzicht van de stad. We zien jongens op een zandpad, die om en om het spel met de fietsband en de stok spelen. Wanneer de band verdwijnt in de afgrond, bieden al snel twee aan elkaar verbonden filmrollen zich ter vervanging aan. De camera volgt nu de jongens, terwijl ze steeds verder naar beneden rennen – door smalle straatjes, over markten en dwars door een voetbalspel heen – de rollen achterna. Ondertussen sleept het filmlint ertussen in. De slijtage van het lint is te zien in close-ups en zo kijk je, behalve naar spelende kinderen, naar een film die de vernietiging van film vastlegt. Behalve een prachtig zelfrefererend spel – dat in de titel nog een extra laag krijgt – kan het gezien worden als een verwijzing naar de vele pogingen van de Taliban om Afghaans filmmateriaal te vernietigen. Zo dringt de oorlog op bijna abstracte wijze de film binnen, terwijl het leven eromheen in alle drukte doorgaat.
Wat voor film zou Alÿs maken van kinderen tijdens de Covid-19-crisis? In Spanje is de situatie zo dat kinderen al vijf weken niet naar buiten mogen[3]. In mijn buurt zijn ze volledig uit het straatbeeld verdwenen. Lukt het hen ook nu door spel aan de monotone dagen van thuisisolatie te ontsnappen?
De films van Alÿs bieden geen expliciete kritieken op de politieke situaties waarbinnen de ze zijn opgenomen. Ze volgen geen duidelijke verhaallijn, bevatten amper tekst en bieden slechts kleine hints over de context waar ze zijn opgenomen. Tegelijkertijd geeft dit zij aan zij plaatsen van spelen en crisis de serie een kritisch karakter. De kinderen lijken een pleidooi te vormen voor het leven dat door moet gaan en dat beschermd moet worden. Waar dan ook.
Dit zou je heel letterlijk op kunnen vatten, als een schreeuw om de jongsten onder ons, die al snel op de achtergrond raken zodra we in een crisis belanden. Bij het bekijken van de films betrap ik me er echter ook op dat het iets is wat ik in mijzelf wil beschermen: het spelend met anderen doden van de tijd zonder dat er iets productiefs of nuttigs uit hoeft te komen. Het lijkt een kunst die maar moeilijk vol te houden is in een maatschappij die zo gericht is op prestige en nut. Bovendien is momenteel het sociale element, nu ik me in verplichtte thuisisolatie bevind, wel erg ver te zoeken. Toch waan ik me even in een wereld van spel, door opnieuw de Children’s Games te bekijken.
[1] De films zijn gratis op zijn site te bekijken. Reel Unreel vind je hier. Van december 2019-maart 2010 waren ze te bekijken in het Eye Filmmuseum in het kader van de tentoonstelling Children’s Games.
[2] De film hoort officieel niet bij de serie. De opzet wijkt ook af van de andere Children’s Games in de zin van dat hij meer geregisseerd is.
[3] Enkel bij eenoudergezinnen mag een kind uit noodzaak mee met essentiële activiteiten zoals boodschappen doen.
Carmen van Bruggen 