In Groningen is hij niet te missen: Donald Trump. Op vele posters in de stad prijkt zijn uitdagende gezicht, consequent voorzien van een Hitlersnorretje of een kritisch bijschrift, steeds in dezelfde zwarte verf. Het beeld kondigt de tentoonstelling van de kunstenaar Andres Serrano in het Groninger Forum aan. Het roept direct de vraag op of de snorretjes bij het werk horen of het resultaat zijn van zeer consequent geklad van een vandaal. Genoeg reden voor mij om eens in het Forum te gaan kijken.
De openingstekst van de tentoonstelling America & Trump maakt direct duidelijk dat Serrano’s werk geen oordeel geeft of kant kiest. Die taak krijgt het publiek van hem. Het meer dan levensgrote portret van Trump verrijst dan ook in de eerste zaal in al zijn Amerikaanse trots, zonder Hitlersnor.
Wat dat betreft zijn de posters in de stad lekker duidelijk. Je kijkt dan wel naar een poster van Trump, maar wordt direct ook gerustgesteld: dit is geen propaganda, ‘bad guy’, ‘rapist’, ‘trash’! We hebben het hier over een slecht persoon. De morele orde van de wereld is helder.
Zo duidelijk is Serrano’s werk niet. Neem zijn beroemdste kunstwerk Piss Christ uit 1987, dat vijfentwintig jaar geleden in het Groninger Museum hing. Het is een foto van een crucifix ondergedompeld in een bak met pis. Visueel levert dit een magische roodoranje gloed op dat eerder iets heiligs dan disrespectvols heeft. Dat is dan ook direct het verwarrende. Is het nou blasfemie – Christus is iemand om op te pissen – of een voortzetting van de crucifix waarin de kunstenaars de vernedering en aantasting van het lichaam van Christus esthetiseren om gelovige gevoelens op te wekken?
Dat is dan ook de vraag waarmee je door de expositie kunt lopen. Roept Serrano, met zijn verzameling Trump-objecten en stereotypische portretten van Amerikanen Trumpverering op?
Het geklad op de posters deed mij denken aan het werk How ya like me now van David Hammons. Daarop is de zwarte presidentskandidaat Jesse Jackson te zien, maar dan in het wit, met geelblond haar en lichtblauwe ogen. De eerste versie van het werk was een groot billboard in de openbare ruimte. Zwarte activisten zagen het werk aan voor een racistische uiting en vernielden het. In de kranten werden de activisten weggezet als vandalen die elke gevoeligheid voor kunst en ironie misten. Hadden ze niet door dat How ya like me now ook een verwijzing was naar het rapnummer van Cool Moe Dee? Rap is an art and I’m like Picasso, rapt hij, hiërarchische ideeën over hoge schilderkunst en rap van de straat op zijn kop zettend. Kortom: zagen de activisten niet dat het hier om een omkering ging: racisme aankaarten door het te tonen? David Hammons nam dit alles in zich op en maakte een tweede versie van het werk voor binnen de muren van het museum. Dit keer werden de mokerhamers waarmee het werk vernield was erbij tentoongesteld.
Of, zou een iets andere versie van het verhaal waar zijn? Hammons is ook een performancekunstenaar en er zijn vermoedens dat hij de vernieling van de eerste versie van het werk in scène heeft gezet. De mokerhamers leveren dan ook wel een erg mooi beeld op van woede – eerder zorgvuldig uitgedacht door een kunstenaars dan iets wat activisten toevallig bij zich hebben. In deze versie zijn de hamers, de reacties die de vernieling opriep en de polarisatie die het werk blootlegt allemaal deel van het werk.
Even Googlen wijst uit dat het geklad op de Trump-posters het werk is van de Groningse tekenaar Dicky. Hij kreeg ‘een misselijk gevoel van al die posters’. Nu ‘mét snorretje, klopt het beeld en fiets ik weer vrolijk door de stad’, stelt hij in het Dagblad van het Noorden. Anders dan de geheimzinnigheid rondom het werk How ya like me now, toont deze actie de grote behoefte aan duidelijkheid. Dicky wilde in geen geval dat de posters Trump verheerlijkten. Serrano laat alle opties open en laat het publiek dat zo gewend is aan vooraf uitgedachte morele oordelen juist in verwarring achter.
—
Anekdotes over David Hammons komen uit Eleanor Heartney’s Art & Today (2008).
Carmen van Bruggen 